Jak kupić i gdzie inwestować w S&P500?

Czy wiesz, że średnia długoterminowa stopa zwrotu z indeksu S&P 500 wynosi około 7% rocznie? To właśnie ten amerykański benchmark przez ponad sto lat wyznaczał rytm światowym rynkom akcji. W tym artykule pokażę Ci, jak można inwestować w S&P 500 w Polsce i dlaczego tak wielu inwestorów traktuje go jako podstawę portfela.

Czym jest indeks S&P 500?

S&P 500 obejmuje 500 największych amerykańskich spółek notowanych na NYSE, Nasdaq i Cboe. Indeks jest ważony kapitalizacją – oznacza to, że największe firmy (jak Apple, Microsoft czy Nvidia) mają największy wpływ na jego notowania.

Dziś reprezentuje on ok. 83% kapitalizacji rynku akcji w USA i ponad 50% kapitalizacji globalnej, co czyni go kluczowym wskaźnikiem nastrojów inwestorów na całym świecie.

Według danych S&P Dow Jones, spółki z S&P 500 odpowiadają za ponad połowę wartości wszystkich giełdowych akcji na świecie.

Kluczowe cechy indeksu S&P 500

Jak mogę inwestować długoterminowo w S&P 500?

Długoterminowa inwestycja w indeks S&P 500 może być realizowana na trzy sposoby:

1. Poprzez zakup akcji spółek wchodzących w skład indeksu – z zachowaniem ich udziałów w strukturze S&P 500.
2. Przez fundusze inwestycyjne indeksowe.
3. Za pośrednictwem ETF-ów indeksowanych.

W tym artykule skupimy się wyłącznie na dwóch ostatnich opcjach: funduszach i ETF-ach.

Dlaczego nie warto kupować akcji wszystkich spółek z S&P 500?

Teoretycznie można odtworzyć indeks, kupując akcje każdej z 500 spółek w odpowiednich proporcjach. W praktyce byłoby to jednak bardzo kosztowne i czasochłonne:

• wysokie prowizje od setek transakcji,
• konieczność ciągłego dostosowywania portfela do zmian wag w indeksie,
• ogromny nakład pracy administracyjnej.

Dlatego większość inwestorów wybiera prostsze i tańsze rozwiązania – fundusze indeksowe lub ETF-y.

Jak inwestować w S&P 500 przez fundusze indeksowe?

Poniżej zestawienie wybranych funduszy indeksowych z ekspozycją na S&P 500:

Inwestuj w S&P 500 z XTB, DEGIRO i Trade Republic

Fidelity S&P 500 Index Fund P-ACC-EUR

To jeden z najtańszych funduszy UCITS z ekspozycją na S&P 500 – roczna opłata (TER) wynosi zaledwie 0,06%.

Najważniejsze dane:

• ISIN: IE00BYX5MX67
• Benchmark: S&P 500 (zysk netto)
• 3-letnia stopa zwrotu: 14,62%
• Alfa: –0,08
• Współczynnik Sharpe’a: 0,87
• Aktywa: ok. 1,68 mld EUR

Fundusz stosuje pełną replikację, więc błąd śledzenia jest minimalny (poniżej 0,05%). Dzięki temu otrzymujesz identyczne wyniki jak sam indeks.

Jedyny istotny czynnik ryzyka to brak zabezpieczenia walutowego – ekspozycja na dolara amerykańskiego. Umocnienie euro może krótkoterminowo obniżyć zwroty, choć w długim horyzoncie wahania te zwykle się kompensują.

Krótko mówiąc, Fidelity S&P 500 Index Fund P-Acc-EUR to niemal bezkonkurencyjny kandydat na trzon pasywnego portfela – głównie dzięki ultraniskim kosztom, transparentności i stabilności operacyjnej. Warto go pominąć jedynie wtedy, gdy Twój broker nie ma go w ofercie albo jeśli potrzebujesz funduszu z rygorystycznymi kryteriami ESG.

XTB

• Regulacja obecna we wszystkich krajach.
• Konto oprocentowane na 2,3% (w euro).
• Brak prowizji (0%) na akcje i ETF-y.

Odwiedź

71% rachunków detalicznych CFD odnotowuje straty.

Fundusz indeksowy Vanguard US 500 EUR Acc

Drugim naturalnym wyborem jest Vanguard US 500 Stock Index Fund EUR Acc – flagowy produkt w Europie, który łączy ogromną skalę (ponad 12 mld euro aktywów) z bardzo restrykcyjną polityką kosztową. Opłata roczna wynosi 0,10%, czyli nieco więcej niż w Fidelity, ale wciąż pozostaje na minimalnym poziomie.

Fundusz stosuje pełną replikację z okazjonalnym samplingiem, co oznacza, że kupuje niemal wszystkie akcje z indeksu, pomijając jedynie te najmniej istotne.

Najważniejsze dane:

• ISIN: IE0032126645
• Benchmark: S&P 500 (net return)
• 3-letnia stopa zwrotu: 14,56%
• Alfa: –0,14
• Sharpe: 0,87
• TER: 0,10%
• Aktywa: 12,34 mld EUR

Historycznie różnica w wynikach względem indeksu sprowadzała się niemal wyłącznie do poziomu kosztów (–8 do –12 pb rocznie). Przykład: w 2023 r. fundusz zyskał +32,7%, podczas gdy sam S&P 500 wzrósł o +32,8%.

Ryzykiem pozostaje wysoka koncentracja w sektorze Big Tech (ok. 37% aktywów w pierwszej dziesiątce spółek), ale jest to wspólna cecha całej kategorii.

Dla inwestorów ceniących markę Vanguard i jej długoletnią obecność na rynku (fundusz działa od 2002 r.), to bardzo solidna alternatywa. Niewielka różnica kosztowa względem Fidelity bywa rekompensowana większą płynnością i dostępnością w ofercie wielu brokerów.

DEGIRO

• Regulowany przez BaFin i Bundesbank.
• Dobry wybór produktów, w tym inne złożone instrumenty, takie jak opcje i kontrakty futures, na start.
• Obsługa klienta w języku polskim.

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem utraty środków.

Indeks Amundi MSCI North America – AE (C)

Na trzecim miejscu warto wspomnieć o Amundi Index MSCI North America – AE (C), który stanowi zmodyfikowaną wersję klasycznego S&P 500. Z indeksu wykluczono spółki związane z tytoniem, węglem energetycznym i kontrowersyjną bronią.

Filtr ESG zmniejszył kapitalizację wskaźnika o zaledwie 3%, a błąd śledzenia pozostał niski (ok. 0,20%). To tłumaczy gorszą alfę (–1,35 pb) względem „czystego” S&P 500.

Najważniejsze dane:

• ISIN: LU0996179007
• Benchmark: S&P 500 ESG+
• 3-letnia stopa zwrotu: 13,57%
• Alfa: –1,35
• Sharpe: 0,80
• TER: 0,30%
• Aktywa: 3,59 mld EUR

Fundusz przeszedł transformację z klasycznego indeksu na strategię ESG+, dzięki czemu znalazł się w wielu planach emerytalnych oraz w portfelach instytucji inwestujących zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jego opłata (0,30%) jest wyższa niż w funduszach Fidelity czy Vanguard, ale częściowo równoważy ją dochód z pożyczek papierów wartościowych, z którego nawet 60% trafia do inwestorów.

Trade Republic

• Plany inwestycyjne bez prowizji
• Konto oszczędnościowe na 3,75%
• Bardzo niskie prowizje: 4 zł za transakcję

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem.

Najlepsze ETF na S&P 500

W Europie najprościej zainwestować w S&P 500 poprzez UCITS ETF-y. Charakteryzują się one bardzo niskimi kosztami (TER od 0,04% do 0,07%), wysoką płynnością i pełną transparentnością replikacji. Poniżej znajdziesz zestawienie wybranych funduszy oraz szczegółową analizę kilku najpopularniejszych z nich.

Zobacz także jak inwestować w Dywidendowych Arystokratów z S&P 500.

JPMorgan BetaBuilders US Equity UCITS ETF

JPMorgan BetaBuilders US Equity UCITS ETF (IE00BJK9H753) replikuje indeks Morningstar US Target Market Exposure, obejmujący ok. 85% kapitalizacji amerykańskiego rynku. To szeroka ekspozycja na spółki duże i średnie, w formacie 100% akumulacyjnym.

Najważniejsze dane:

• TER: 0,04%
• 3-letnia stopa zwrotu: +42,9%
• Zmienność roczna: 16,71%
• Liczba spółek: ok. 550

Struktura sektorowa bardzo przypomina S&P 500: technologia 34%, finanse 11%, dobra konsumpcyjne 11%. Największe pozycje to NVIDIA, Microsoft, Apple.

Wyniki potwierdzają skuteczność – +43% w 3 lata i ponad +110% w 5 lat, przy zmienności niższej od średniej rynkowej. To świetna opcja dla inwestora szukającego maksymalnej efektywności kosztowej i ekspozycji na nieco szerszy rynek niż klasyczny S&P 500.

Xtrackers MSCI USA Index UCITS ETF

Xtrackers MSCI USA Index UCITS ETF (IE00BJ0KDR00) daje dostęp do ok. 600 spółek – o 100 więcej niż w S&P 500. Dzięki temu zmniejsza koncentrację na największych firmach, włączając średnie spółki jak Marriott, S&P Global czy CME Group.

Najważniejsze dane:

• TER: 0,07%
• 3-letnia stopa zwrotu: +42,45%
• Zmienność roczna: 21,30%
• Replikacja: fizyczna, akumulacja

Największe spółki nadal odpowiadają za ~35% aktywów, ale dywersyfikacja względem klasycznego S&P 500 jest zauważalna. Wyniki (42,5% w 3 lata, 111% w 5 lat) są praktycznie zgodne z benchmarkiem, a niski tracking error potwierdza wysoką jakość odwzorowania.

• Najtańsze rozwiązania: Lyxor Core US i JPMorgan BBUS (TER 0,04%).
• Najpopularniejsze i najbardziej płynne: iShares SXR8 oraz Vanguard VUAA.
• Dla większej dywersyfikacji: Xtrackers MSCI USA (XD9U).
• Dla inwestorów ESG: Amundi Prime USA (PRAU).

Wszystkie powyższe ETF-y są dostępne u brokerów działających w Polsce (m.in. Trade Republic, XTB, DEGIRO) i świetnie nadają się do budowy długoterminowego, pasywnego portfela opartego na S&P 500.

Vanguard S&P 500 UCITS ETF

Nie można pominąć klasyka — Vanguard S&P 500 UCITS ETF (VUAA). To fundusz, który odwzorowuje indeks S&P 500 w pełni fizycznie i stosuje politykę akumulacji. Wyróżnia się gigantycznymi aktywami (ponad 21 mld EUR) i ogromną płynnością na rynkach europejskich.

Najważniejsze dane:

• 3-letnia stopa zwrotu: +41,61%
• Dystrybucja: akumulacja (brak wypłat dywidend)
• TER: 0,07%
• Roczna zmienność: 21,49%
• Tracking error: <4 pb

Choć jego TER (0,07%) jest nieco wyższy niż w najtańszych ETF-ach (0,04%), Vanguard rekompensuje to bardzo niskimi spreadami (<0,03%) i skutecznym programem pożyczek papierów wartościowych, które zmniejszają realny koszt inwestycji.

Wyniki są praktycznie identyczne jak indeksu: +112,6% w 5 lat (ok. 16,3% rocznie) oraz +41,6% w 3 lata. Zmienność na poziomie ~21,5% odzwierciedla naturalne ryzyko dużych amerykańskich spółek.

Dla inwestorów ceniących stabilność i markę Vanguard, to jeden z najlepszych ETF-ów bazowych na S&P 500. Idealny jako „core” portfela, szczególnie jeśli już korzystasz z innych funduszy tej firmy.

Trade Republic

• Plany inwestycyjne bez prowizji
• Konto oszczędnościowe na 3,75%
• Bardzo niskie prowizje: 4 zł za transakcję

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem.

Czy można inwestować w S&P 500, kupując akcje spółek z indeksu?

Technicznie tak, ale w praktyce jest to bardzo nieefektywne. Nawet przy kwocie 10 000 USD i możliwości kupowania ułamkowych akcji, żeby odtworzyć indeks musiałbyś kupić papiery każdej z 500 spółek w proporcjach zgodnych z ich udziałem.

Przykładowo:

• NVIDIA: 7,52% (ok. 752 USD → 4,26 akcji)
• Microsoft: 6,68% (ok. 668 USD → 1,30 akcji)
• Apple: 5,53% (ok. 553 USD → 2,61 akcji)
• Amazon: 4,29% (ok. 429 USD → 1,86 akcji)
• Meta: 3,11% (ok. 311 USD → 0,44 akcji)

I tak dalej, aż do setek pozycji. Do tego dochodziłaby konieczność ciągłego rebalansowania portfela i wysokie koszty prowizji. Z tego powodu większość inwestorów wybiera fundusze i ETF-y.

Rentowność S&P 500 w ostatnich 10 latach

• Zwrot skumulowany (cena): ≈ 201%
• Całkowity zwrot (z dywidendami): ≈ 264%
• CAGR (średnioroczny zwrot): 11–12%
• CAGR skorygowany o inflację: ok. 8%

Od 1957 roku, kiedy indeks przyjął obecną formę, średnia roczna stopa zwrotu wyniosła 10% brutto i ok. 7% po inflacji. To czyni z S&P 500 jedną z najbardziej rentownych klas aktywów długoterminowo.

Czy teraz jest dobry moment na inwestowanie?

Obecny wskaźnik P/E wynosi ok. 30×, czyli powyżej średniej historycznej (19–25×). Może to oznaczać, że krótkoterminowo rynek jest przewartościowany i możliwa jest korekta rzędu 10–15%.

Jednak w perspektywie średniej i długiej (3–5 lat) indeks zwykle wraca do trendu wzrostowego. Dlatego potencjalne spadki należy traktować raczej jako okazję do akumulacji.

Dodatkowo regularne inwestowanie w ramach strategii DCA (Dollar Cost Averaging) pozwala rozłożyć ryzyko i zneutralizować wpływ korekt.

Który bank jest najlepszy do inwestowania w S&P 500?

Ciekawaą opcją do inwestowania w SP500 jest Trade Republic – niemiecki neobank, który zyskał pełną licencję bankową Europejskiego Banku Centralnego i działa pod nadzorem BaFin i Bundesbanku. To już nie tylko tani broker giełdowy, ale bank w pełnym znaczeniu tego słowa.

Trade Republic

• Plany inwestycyjne bez prowizji
• Konto oszczędnościowe na 3,75%
• Bardzo niskie prowizje: 4 zł za transakcję

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem.

Co to oznacza w praktyce?

• otrzymujesz polski numer IBAN, więc możesz przelewać tam pensję, płacić rachunki i wysyłać pieniąze tak samo jak z konta w tradycyjnym banku,
• masz dostęp do ponad 11 000 instrumentów – akcji, ETF-ów, funduszy i kryptowalut,
• korzystasz z oprocentowanego rachunku oraz karty debetowej ze zwrotem 1% w wybrany produkt inwestycyjny.

A wszystko to praktycznie bez typowych opłat bankowych: brak prowizji za brak aktywności, brak opłat za przechowywanie aktywów czy wypłatę dywidend.

Kluczowe parametry Trade Republic

Czy inwestowanie w S&P 500 jest bezpieczne?

Nie istnieje coś takiego jak inwestycja całkowicie wolna od ryzyka, ale S&P 500 jest jednym z najbardziej stabilnych wyborów na rynku akcji. Dlaczego?

• Dywersyfikacja – 500 największych spółek USA zamiast jednej akcji,
• Płynność i nadzór – notowany na głównych giełdach, codzienny handel przy wąskich spreadach,
• Wyniki – średnio 7–8% realnej stopy zwrotu rocznie po inflacji,
• Koszty – ETF-y z TER na poziomie 0,03–0,07%.

Ryzyko? Krótkoterminowe spadki, duża koncentracja na Big Tech oraz wpływ kursu USD dla inwestorów z Europy. To jednak jeden z globalnych instrumentów o najlepszym stosunku ryzyka do zysku.

Jak działa indeks S&P 500?

Aby znaleźć się w indeksie, spółka musi spełnić kryteria, m.in.:

• kapitalizacja powyżej 13 mld USD,
• notowanie na rynku amerykańskim (NYSE/Nasdaq),
• dodatnie zyski przez ostatnie 4 kwartały,
• min. 50% aktywów i sprzedaży w USA,
• cena akcji powyżej 1 USD.

Sektory w indeksie

S&P 500 obejmuje 11 sektorów: technologię, komunikację, dobra konsumpcyjne, finanse, zdrowie, energię, przemysł, materiały, nieruchomości, usługi publiczne i dobra podstawowe.

Na początku XXI w. pierwsza dziesiątka spółek miała wagę ~20%. Dziś top 10 to już ponad 30%, a Apple i Microsoft razem to niemal 15%. Największy udział ma sektor technologiczny – ponad 30% całego indeksu.

Globalny charakter S&P 500

Choć to indeks amerykański, większość spółek z listy generuje dużą część przychodów poza USA. Dlatego inwestując w S&P 500, zyskujesz także ekspozycję na rynki światowe – od Europy po Azję. To dodatkowy argument za tym, że jest to jeden z najlepszych instrumentów do długoterminowego budowania kapitału.

Zmienność S&P 500

Zmienność indeksu S&P 500 mierzy się różnymi wskaźnikami opartymi na historycznych danych cenowych. Najważniejsze z nich to:

• VIX (CBOE Volatility Index) – najpopularniejszy miernik „strachu” na rynkach, pokazujący oczekiwaną zmienność w perspektywie 30 dni, obliczaną na podstawie cen opcji put i call na S&P 500.
• Cross-Correlation (CC) – współczynnik analizuje zależności pomiędzy ruchami cen spółek wchodzących w skład indeksu.
• CPI (Cumulative Price Indicator) – wskaźnik pokazujący ogólną dynamikę zmian cenowych w czasie.

Zalety i wady inwestowania w S&P 500

Moja opinia

S&P 500 to bezdyskusyjnie najważniejszy indeks akcji na świecie. Jego znaczenie wykracza poza rynek amerykański i stanowi punkt odniesienia dla funduszy inwestycyjnych, ETF-ów oraz inwestorów instytucjonalnych na całym świecie.

Ogromna płynność sprawia, że praktycznie każdy inwestor, od detalicznego po największe fundusze, znajdzie instrument dopasowany do swojego stylu. Futures, opcje, ETF-y czy kontrakty CFD pozwalają elastycznie budować strategie, zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe.

Ja ekspozycję na ten rynek buduję przez ETF CSPX (iShares Core S&P 500 UCITS) — dziś to ponad połowa mojego portfela.

Dlatego S&P 500 pozostaje kluczowym elementem portfeli inwestycyjnych, a jego wszechstronność i przejrzystość sprawiają, że jest jednym z fundamentów globalnych rynków kapitałowych.

Zobacz także odcinek Od Zera do Inwestora z Konradem Książakiem: Jak inwestować w S&P 500?

Alternatywy dla inwestowania w S&P 500

Jeśli szukasz alternatyw dla inwestowania w S&P 500, oto kilka indeksów giełdowych, które mogą Cię zainteresować:

👉 Inwestowanie w Dow Jones ETF

Dow Jones to indeks składający się z 30 największych amerykańskich spółek. Jest to indeks ważony cenowo, co oznacza, że jego wartość opiera się na cenie akcji spółek go tworzących. Został stworzony, by śledzić ewolucję przemysłowej produkcji w Stanach Zjednoczonych, a jego początki sięgają 26 maja 1896 roku. Na początku składał się z 12 spółek NYSE, a obecnie obejmuje 30. Zobacz także róznice między dow jones, nasdaq i sp500.

👉 IBEX 35: Co to jest i jak inwestować?

IBEX 35 to główny hiszpański indeks giełdowy, obejmujący 35 największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Madrycie. Indeks został utworzony w 1992 roku i jest ważony kapitalizacją rynkową. Obejmuje spółki z różnych sektorów, takich jak technologie, przemysł, usługi finansowe i konsumpcyjne. Żadna spółka w IBEX 35 nie może mieć wagi większej niż 20%.

👉 Jak inwestować w Nasdaq?

Nasdaq to wiodący technologiczny indeks giełdowy, obejmujący 100 spółek z sektora technologicznego. Został uruchomiony w 1985 roku i jest ważony kapitalizacją rynkową. Indeks obejmuje spółki z różnych sektorów, takich jak technologie, handel detaliczny i opieka zdrowotna, ale nie zawiera spółek finansowych. Spółki wchodzące w skład indeksu muszą spełniać wymagania dotyczące wolumenu obrotu oraz regularności raportowania. Sprawdź jak możesz inwestować w Nasdaq tutaj.

👉 Najlepsze fundusze indeksowe i ETF do inwestowania w Eurostoxx

Eurostoxx 50, stworzony w 1998 roku, jest najważniejszym indeksem giełdowym w Europie. Składa się z 50 wiodących europejskich spółek pod względem kapitalizacji rynkowej i płynności. W indeksie dominują spółki z Niemiec, Hiszpanii, Francji i Włoch, a żadna spółka nie może mieć w nim udziału większego niż 10%. Sektor bankowy, finansowy oraz konsumpcyjny odgrywają kluczową rolę w tym indeksie.

👉 Jak inwestować w DAX 40?

DAX 40 to niemiecki indeks giełdowy, który początkowo składał się z 30 spółek, ale od września 2021 roku obejmuje już 40 spółek. Został stworzony w 1987 roku, a jego początkowy poziom wynosił 1000 punktów. DAX odzwierciedla całkowitą stopę zwrotu, czyli uwzględnia dywidendy spółek w obliczaniu wyników. Indeks jest ważny dla sektora przemysłowego, ale zawiera także spółki z branży bankowej, usługowej i transportowej.

👉 Indeks FTSE 100: Czym jest i jak w niego inwestować?

FTSE 100 to brytyjski indeks składający się z 100 największych spółek pod względem kapitalizacji rynkowej, których akcje są notowane na londyńskiej giełdzie. Został stworzony w 1984 roku, a jego początkowy poziom wynosił 1000 punktów. Indeks jest weryfikowany co kwartał, a co trzy miesiące sprawdzane są zmiany w składzie. W skład FTSE 100 wchodzi wiele spółek z sektora towarowego.

👉 Inwestuj w Nikkei w 2025 roku

Nikkei 225 to główny japoński indeks giełdowy, który składa się z 225 dużych spółek. Jest to indeks ważony cenowo, w którym waga spółki w indeksie zależy od ceny jej akcji. Indeks został stworzony w 1950 roku i jest aktualizowany raz w roku. Od 1970 roku jest zarządzany przez Nikkei Financial, a jego notowania są publikowane co 15 sekund.

👉 Shanghai Composite Index

Shanghai Composite Index to główny chiński indeks giełdowy, obejmujący wszystkie akcje notowane na giełdzie w Szanghaju. Indeks ten został stworzony, by zapewnić kompleksowy obraz wyników chińskiego rynku akcji i jest obliczany na podstawie kapitalizacji rynkowej spółek wchodzących w jego skład.

👉 Inwestowanie ETF na Azję

Rynki wschodzące to kraje, które przechodzą transformację z rozwijających się do rozwiniętych. Inwestowanie w te rynki wiąże się z większym ryzykiem, ponieważ są one bardziej zmienne, z wyższą inflacją i większą niepewnością finansową. Mimo to, ETF na Azję oferują potencjał dla wyższych stóp zwrotu, co może być atrakcyjne dla bardziej odważnych inwestorów.

Jak kupić indeks S&P 500? Zobacz nasze rekomendacje

Saxo Bank

• Szeroka gama operacji na różnych rynkach.
• Zaawansowane platforma.
• Regulacja obecna w wielu krajach.
• Wysokie bezpieczeństwo i niezawodność.

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem utraty kapitału. Przed inwestowaniem zaleca się konsulta

DEGIRO

• Regulowany przez BaFin i Bundesbank.
• Dobry wybór produktów, w tym inne złożone instrumenty, takie jak opcje i kontrakty futures, na start.
• Obsługa klienta w języku polskim.

Odwiedź

Inwestowanie wiąże się z ryzykiem utraty środków.

XTB

• Regulacja obecna we wszystkich krajach.
• Konto oprocentowane na 2,3% (w euro).
• Brak prowizji (0%) na akcje i ETF-y.

Odwiedź

71% rachunków detalicznych CFD odnotowuje straty.