Teoria niewidzialnej ręki została po raz pierwszy przedstawiona, w książce „Theory of Moral Sentiments” w połowie XVIII wieku. Była to koncepcja bardziej teoretyczna niż praktyczna. Wkrótce stała się podstawą myśli liberalnej i jednym z filarów założycielskich kapitalizmu, na długo zanim kapitalizm się umocnił.
Koncepcja niewidzialnej ręki
Teoria Niewidzialnej Ręki została wprowadzona przez Adama Smitha, jednego z najsłynniejszych ekonomistów i filozofów w historii ludzkości. Znaczenie jego badań jest tak duże, że dziś, trzy wieki później, nadal się je bada, ponieważ pozostają aktualne. Liberalizm nadal zasadniczo kieruje się tą teorią, a teoria ekonomii znajduje tu jedną ze swoich najsilniejszych koncepcji.
Kim był Adam Smith?
Adam Smith urodził się w Edynburgu, w Szkocji, w 1723 roku. Żył w szczytowym okresie Oświecenia, wnosząc swoje teorie i myśli w bardzo aktywny sposób. Uważany jest za ojca nowoczesnej ekonomii, a także za najważniejszego teoretyka liberalizmu gospodarczego. Stworzył podstawy teoretyczne podtrzymujące ten nurt finansowy do dziś.
Jego twórczość literacka ma kilka podstawowych tytułów. W „A Theory of Moral Sentiments” Smith po raz pierwszy przedstawił koncepcję teorii niewidzialnej ręki. Jednak stał się punktem odniesienia i autorytetem dzięki „An Inquiry into the Nature and Cause of the Wealth of Nations”.
Wybitny nauczyciel, filozof i ekonomista, Adam Smith prowadził dyskretne życie. Nie ożenił się i nie pozostawił dzieci, zapamiętany został jako nieśmiały i nieco hipochondryczny. Sprzeczał się z teoriami Alfreda Marshalla, innego czołowego ekonomisty, i zmarł w 1790 r. na nieokreśloną chorobę.
Czym jest teoria niewidzialnej ręki i jak ona działa?
Zasada „niewidzialnej ręki” (Invisible Hand) twierdzi, że rynek reguluje się sam w sposób naturalny, bez potrzeby ingerencji z zewnątrz. Innymi słowy, Adam Smith twierdził, że w scenariuszu wolnego i liberalnego rynku, bez jakichkolwiek regulacji państwowych, rynek będzie regulował się automatycznie, a równowaga cenowa będzie podyktowana podstawową relacją między popytem a podażą.
Adam Smith, był również zagorzałym obrońcą ekonomii dla pożądanych celów społecznych. Krytykował w ten sposób siłę niewidzialnej ręki w gospodarce liberalnej, przewidując szalejący kapitalizm, który stał się masowy w XX wieku. Niewidzialna ręka wynika zatem z konieczności istnienia samego rynku, na którym podmioty gospodarcze muszą wytwarzać coś wartościowego, aby uzyskać dochód i w ten sposób móc przetrwać w konkurencyjnym społeczeństwie.
Zalety i wady
Jak wszystkie teorie, Niewidzialna Ręka rynku wciąż znajduje zwolenników i przeciwników swojej słuszności. W istocie jest tak od czasu wprowadzenia jej przez Adama Smitha w XVIII wieku. Jedną z najostrzejszych krytyk, która jest pamiętana do dziś, to ta Josepha E. Stiglitza, przyszłego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. Powiedział on kiedyś, że „powodem, dla którego Niewidzialna Ręka często wydaje się niewidzialna, jest to, że jej nie ma”.
Dzieje się tak dlatego, że kiedy powstają monopole i oligopole, Niewidzialna Ręka staje się statyczna i nie może już regulować rynku. Sam Adam Smith uznał, że właśnie w takim scenariuszu teoria ta się nie sprawdziła, krytykując koncentrację siły rynkowej w rękach kilku producentów i niewielką interwencję państwa w celu skorygowania tej nierównowagi.
Wreszcie, kolejnym zarzutem często zgłaszanym przez ekspertów wobec działania teorii niewidzialnej ręki jest to, że daje ona zbyt dużą swobodę jednostce w wykorzystywaniu własnego interesu kosztem zbiorowości. Idea ta jest eksplorowana w Bogactwie Narodów i staje się kolejnym fundamentalnym filarem myśli Smitha. Jednak liberałowie kwestionują tę zasadę, argumentując, że bogactwo indywidualne jest tylko jeszcze jedną zachętą do zwiększenia bogactwa wszystkich poprzez tworzenie miejsc pracy i większe zaangażowanie w pracę.
